"มัมมี่สัตว์เลี้ยง" ชาวอียิปต์ดูแลอย่างดี ไม่แพ้ร่างคน

โดย ผู้จัดการออนไลน์ 19 กันยายน 2547 16:42 น.


ซากมัมมี่ "แมว" (ภาพบน) และ "เหยี่ยว" (ภาพล่าง) ที่ชาวอียิปต์โบราณนำมาพันไว้เป็นอย่างดีด้วยความประณีต เพื่อให้ตามไปเป็นเพื่อนในโลกหน้า

ดูภาพ "มัมมี่แมว" กันแบบชัดๆ นำมาจากพิพิธภัณฑ์ในเมืองลิเวอร์พูล

ส่วนนี่เป็นภาพ "มัมมี่เหยี่ยว" ที่ดูแทบไม่ออกว่าเป็นห่ออะไรกันแน่ แต่เห็นผลงานการห่อแล้ว ต้องยอมรับว่าเนี๊ยบจริงๆ ขนาดผ่านมาหลายพันปี ร่องรอยยังงดงาม

"มัมมี่แมว" อีกชุดหนึ่งที่มีวิธีการพันร่างที่ต่างกันไป แล้วแต่สไตล์หรือสูตรลับของแต่ละคน

"เทพีบัสเตต" ครึ่งบนเป็นแมวครึ่งล่างเป็นคน จึงทำให้ "แมว" กลายเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ของชาวอียิปต์ไป


บีบีซีนิวส์ /เนชันแนลจีโอกราฟิก – ชาวอียิปต์โบราณไม่ได้เพียงแค่นำร่างมนุษย์ไร้วิญญาณมาทำ “มัมมี่” เท่านั้น แต่ยังนำศพสัตว์อื่นๆ มาทำพิธีเดียวกันกับมนุษย์ เพื่อให้ติดตามไปโลกหน้า เพราะสัตว์บางชนิดไม่ได้เป็นแค่สัตว์เลี้ยงธรรมดา แต่เป็นเสมือนเทพเจ้า ดังนั้นการทำ “มัมมี่สัตว์” จึงมีความละเอียดประณีตพอๆ กับการดองมัมมี่มนุษย์

”ชาวอียิปต์โบราณก็สนอกสนใจชีวิตหลังความตายของสัตว์เลี้ยงหลายๆ ชนิดมากพอๆ กับตัวของพวกเขาเอง เมื่อสัตว์เลี้ยงของชาวอียิปต์ตายลง อวัยวะต่างๆ ภายในตัวก็จะถูกนำออกมาอย่างนิ่มนวล โดยการผ่าตัดและพันกลับคืนอย่างปรานีต จากนั้นเครื่องในต่างๆ ก็จะถูกนำไปผสมน้ำยาเคมีมากมายหลายชนิด รวมทั้งขี้ผึ้งและน้ำมันดิน”

ข้อค้นพบดังกล่าว รายงานโดยทีมวิจัยจากมหาวิทยาลัยบริสตอล (University of Bristol) ผ่านวารสาร “เนเจอร์” (Nature) ฉบับล่าสุด โดยเปิดประเด็นว่า ชาวอียิปต์ต่างรู้วิธีการทำมัมมี่สัตว์ชนิดต่างๆ มากมายไม่ใช่แค่สัตว์เลี้ยงน่ารัก แต่รวมถึงวัว จระเข้ แมงป่อง งู หรือแม้กระทั่งมัมมี่สิงโต ก็มีบ้างในบางโอกาส

ก่อนหน้านี้ในวงการการศึกษาเรื่องราวของอียิปต์ มีความคิดกันว่า “การทำมัมมี่สัตว์” นั้น ชาวอียิปต์ผู้ดองศพจะใช้เวลาสั้นๆ และมีความละเอียดอ่อนน้อยกว่าทำกับร่างมนุษย์ โดยห่อด้วยผ้าลินินชนิดหยาบ และจุ่มลงในถังดองที่มีส่วนผสมของน้ำมันยางหรือเรซินเพียงเท่านั้น

แต่ทว่า ทีมงานของ ศ.ริชาร์ด เอเวอร์เชด (Richard Evershed) นักเคมีอินทรีย์จากบริสตอลกำลังจะล้มข้อสมมติฐานเดิมว่ามันอาจไม่ได้เป็นเช่นนั้น โดยหลังจากวิเคราะห์ซากมัมมี่สัตว์ที่เหลืออยู่ และดูการห่อตัวอย่างมัมมี่สัตว์ 4 ร่าง ได้แก่ เหยี่ยว 2 ตัว แมว 1 ตัวและนกช้อนอีก 1 ตัว จากพิพิธภัณฑ์เมืองลิเวอร์พูล โดยมัมมี่เหยี่ยวและแมวพบว่าน่าจะถูกดองในช่วงประวัติศาสาตร์อียิปต์ แต่มัมมี่นกช้อนเชื่อว่าอยู่ในช่วงกรีก-โรมัน (Greco-Roman period) หรือระหว่างปี 332 ก่อนคิรสตศักราช – ปี ค.ศ.395

นักวิจัยได้วิเคราะห์เนื้อเยื่อและร่องรอยการห่อตัวอย่างเหล่านี้ ด้วยกรรมวิธีวิเคราะห์องค์ประกอบของสารผสมที่ซับซ้อนที่ระเหยได้ หรือ “ก็าซ โครมาโตกราฟี” (gas chromatography) และใช้แมส สเปกโตรเมตรี (mass spectrometry) ซึ่งกระบวนการเหล่านี้ทำให้นักวิทยาศาสตร์ระบุถึงความแตกต่างและปริมาณของสารเคมีในวัตถุที่ตรวจสอบได้ละเอียดถึง 10 ส่วนล้านมิลลิกรัม

ผลที่ออกมาเห็นว่ามีส่วนผสมทางเคมีมากมายที่ชาวอียิปต์โบราณใช้กับซากสัตว์ ซึ่งสาร “กันเน่า” ที่สำคัญที่ค้นพบ คือ “ขี้ผึ้ง” และ “บาล์ม” หรือยาหอม

”พวกเราพบสารเคมีหลายชนิดที่เป็นส่วนผสมเดียวกันกับที่พบในมัมมี่มนุษย์” ศ.เอเวอร์เชด กล่าวพร้อมทั้งแจงว่ามีทั้ง ไขมันและน้ำมัน ขี้ผึ้ง น้ำมันยางพิสตาเซีย (Pistacia) ซูการ์กัม (ตระกูลเดียวกับยูคาลิปตัสแต่ใบมีรสหวาน) น้ำมันดิน น้ำมันยางจากต้นคูนิเฟอร์ และเป็นได้ว่าจะมีน้ำมันยางจากต้นเชดาร์มาผสมในการห่อมัมมี่สัตว์เลี้ยงด้วย

ทั้งนี้ ”ขี้ผึ้ง” ส่วนผสมสำคัญในการดองมัมมี่สัตว์นั้น ทีมวิจ้ยมีข้อสรุปจากการค้นพบส่วนประกอบอันโดดเด่น เช่น เอ็น-อัลเคนส์ สารประกอบที่มีกลิ่นของขี้ผึ้ง (แว็กซ์ เอสเตอร์ส์) และสารประกอบที่ได้จากน้ำมีกลิ่นของขี้ผึ้งผสมอยู่

ส่วน “บาล์ม” ที่พิสูจน์พบในซากมัมมี่นั้น ก่อนหน้านี้ดิโอดอรัส ซิคูสัส (Diodorus Siculus) นักเขียนคลาสสิกเคยบันทึกไว้ โดยระบุว่าเป็นส่วนผสมหนึ่งในกระบวนการทำซาก รวมถึงน้ำมันยางเซดาร์ แต่ก็ไม่สามารถฟันธงได้ชัดเจนว่าเป็นส่วนผสมที่ใช้ระหว่างทำซากสัตว์จริงหรือไม่ เพราะอาจจะเป็นสารที่ปะปนมาจากซากมัมมี่มนุษย์ก็เป็นได้

”เพราะว่าสัตว์เหล่านี้ต่างมีความสำคัญต่อชาวอียิปต์ และพวกเขาก็เลี้ยงดูอย่างเคารพ ซึ่งสะท้อนให้เห็นได้จากกรรมวิธีในการดองศพ ที่ทำอย่างเรียบร้อยและซับซ้อนทั้งเครื่องมือและร่องรอยการพันตัวสัตว์เหล่านั้น” นักชีวเคมีจากบริตอลอธิบาย พร้อมทั้งระบุว่า การดองซากสัตว์นั้นน่าจะทำกันเฉพาะบางส่วนแล้วแต่บุคคล โดยหากพวกเขาให้ความเคารพสัตว์เลี้ยง ฉะนั้นก็น่าจะใช้วิธีการทำมัมมี่แบบเดียวทำกับมนุษย์

นอกจากนี้ มัมมี่สัตว์ที่นำมาเป็นตัวอย่างทั้ง 4 ชนิดนั้น นักวิจัยได้ศึกษาว่า สัตว์เหล่านี้อยู่ในหลุมสุสานที่เป็นที่เก็บอาหารสำหรับชีวิตหลังความตายของผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว สัตว์เหล่านี้จึงกลายเป็นสัตว์เลี้ยงของมัมมี่ชาวอียิปต์ อีกทั้งมัมมี่สัตว์ถือเป็นสัญญลักษณ์ของลัทธิ และเป็นการเซ่นสรวงแก่เทพเจ้าบนสวรรค์

ที่สำคัญสัตว์บางชนิดมีความเกี่ยวข้องกับเทพเจ้าอียิปต์โบราณ เช่น แมว ก็เป็นเทวี “บัสเตต” (Bastet) มาจุติ เป็นเทพีแห่งดนตรีและการรื่นเริง และยังเป็นผู้ปกป้องเพศหญิงทั้งมวล ส่วนวัวกระทิงซึ่งเป็นสัตว์ที่ชาวอียิปต์เกรงกลัวก็กลายเป็นสัญลักษณ์ของเทพ “โอสิริส” (Osiris) เทพเจ้าแห่งความอุดมสมบูรณ์และเทพแห่งโลกหน้า ขณะที่ นกเหยี่ยวก็เชื่อมโยงกับ “โฮรัส” (Horus) เทพแห่งแสงสว่าง นกช้อน กับ “โทธ” (Thoth) เทพแห่งปัญญา และยังมีสัตว์อื่นๆ ที่เกี่ยวพันกับเทพเจ้าอีกมากมาย

อย่างไรก็ดี นักวิจัยเปิดเผยว่า มัมมี่สัตว์ส่วนใหญ่น่าจะถูกดองทำเป็นมัมมี่ก่อนที่จะตายด้วยซ้ำ เพราะดูจากผลการเอ็กซเรย์แล้ว เห็นว่าซากสัตว์มัมมี่จำนวนมาล้วนถูกฆ่าโดยเจตนา โดยเฉพาะ “แมว” ที่พบในสุสานของวิหารหลายแห่ง ล้วนคอหักขณะที่ยังมีอายุน้อย

”ก้าวต่อไปในการศึกษาของเราก็คือการค้นหาซากมัมมี่สัตว์ให้ได้มากขึ้นกว่านี้ และพยายามค้นหาคำตอบให้ได้ว่าในสัตว์แต่ละชนิดมีกรรมวิธีการทำพิเศษเฉพาะต่างกันอย่างไร หรือว่าความแตกต่างขึ้นอยู่กับเวลา และสถานที่ในการทำมัมมี่มากกว่าประเภทของสัตว์” ศ.เอเวอร์เชด กล่าว โดยทิ้งปริศนาไว้อีกว่า บางทีแต่ละคนอาจจะมีสูตรลับในการดองที่ต่างกัน ซึ่งเป็นสิ่งที่ต้องค้นหาต่อไป

สำหรับ “สัตว์” ที่เคยขุดพบในลักษณะซากมัมมี่นั้น มีมากมายทั้งขนาดใหญ่และเล็ก หลายชนิดไม่ว่าจะเป็น วัว กระทิง แกะ แกว สุนัข ลิงบาบูน นกช้อน นกเหยี่ยว ปลา จระเข้ ตัวชรู (Shrew) แมงป่อง งู นก ไข่ของสัตว์เลื้อยคลาน และแมลงเต่าทองสคารับ (Scarab beetles)